Si, yo quiero!
In the spring of 2007, I spend 4 months in Guatemala to conduct qualitative research for my Bachelor of Science, Cultural Anthropology at the University of Utrecht. On the shores of lake Atitlàn, in the small town of Santiago Atitlàn, I studied the dynamics between the changing role of Maya spirituality and the customs surrounding marriage. Below you find the conclusion of this research (unfortunately for those who don’t speak my mother tongue, it’s in Dutch). You can email me for the full thesis if you are interested.
Conclusie
In deze conclusie geef ik antwoord op mijn onderzoeksvraag: ‘Welke dynamiek bestaat er tussen de veranderende rol van Maya-spiritualiteit en de gebruiken rondom het huwelijk binnen de Maya-gemeenschap van Santiago Atitlán?’ Ik heb ervoor gekozen de veranderende rol van Maya-spiritualiteit in dit onderzoek te illustreren aan de hand van het huwelijk. Tijdens de eerste interviews in Santiago kreeg ik veel onbevredigende antwoorden. Daar zat ik dan. Mijn onderzoeksdorp leek geen sprankje Maya-spiritualiteit te bezitten en ik had nog zeven lange weken te gaan. Maar na een tijdje leerde ik dat er nog heel veel dingen volgens de oude tradities gedaan werden. De inwoners van Santiago zagen het alleen niet als Maya-gebruik of Maya-traditie. Voor hen was deze gang van zaken doodnormaal en dus niet belangrijk genoeg om te benoemen. Ik begon echter steeds meer te beseffen dat bijna alle gebruiken rondom het huwelijk volgens de Maya-traditie geschieden. Natuurlijk hebben er veranderingen plaatsgevonden, het Maya-huwelijk en de voorbereidingen hierop zijn niet hetzelfde als vijfhonderd jaar geleden, maar bijna alle voorbereidingen op het huwelijk komen voort uit die Maya-traditie. Alleen van de traditionele huwelijksceremonie zelf, daar is niet veel meer van over. Het Christendom heeft dus vooral invloed gehad op de trouwerij, want die vindt nu voor een groot deel in de kerk plaats. Aan de hand van de belangrijkste concepten die ik behandeld heb in deze thesis, de Maya-identiteit, de onderlinge verhoudingen tussen de religies, de evangelisatie en de Maya-spiritualiteit, ga ik het antwoord op mijn hoofdvraag construeren. Ik koppel hierbij theorie en empirie aan elkaar.
De concepten
In deze thesis heb ik laten zien hoe de geschiedenis van belang is geweest bij de constructie van de Maya-identiteit. Want zowel kolonisatie, burgeroorlog, globalisatie en de komst van de Christelijke geloven hebben grote invloed uitgeoefend op de constructie van deze inheemse identiteit. Identiteit is gebonden aan een verbeelde gemeenschap met een gedeelde geschiedenis en een gemeenschappelijke toekomst. (Anderson 1991:6) Het gemeenschapsgevoel wat hierbij ontstaat is zeer belangrijk bij de constructie van identiteit, evenals de ideeën over geschiedenis en tradities die hierbinnen een grote rol spelen. (Wilson 1995: 12) Inheemse identiteit wordt geconstrueerd vanuit verschillende facetten van een cultuur. In Santiago zijn kleding, voedsel, taal, politiek en religie zeer belangrijk bij de constructie van deze inheemse identiteit. Kleding, taal en voedsel zijn in hoge mate nog traditioneel. Hoewel ik hierbij een slag om de arm houd. Zo dragen lang niet alle mannen traditionele kleding en zijn er genoeg moderne voedingsmiddelen te koop als pindakaas en Coca-Cola. Het belangrijkste aspect binnen de constructie van inheemse identiteit in de hooglanden van Guatemala is volgens Wilson (1995: 12-13) religie. Santiago Atitlán is een heel religieus dorp. Zevenenveertig procent van de inwoners is Katholiek, zevenenveertig procent Protestant en het merendeel van de overige zes procent is Maya-religieus.
De onderlinge verhoudingen tussen de religies in Guatemala en in Santiago Atitlán zijn nogal complex. Zoals ik in deze thesis uitgebreid uitgelegd heb, bestaat er in Guatemala een mengvorm tussen het Katholicisme en de traditionele Maya-religie. Het Katholicisme voert de boventoon, maar er zijn veel Maya-religieuze aspecten dit Katholicisme binnengedrongen. Deze aspecten zijn in Santiago bijvoorbeeld duidelijk terug te vinden in de altaren in de Katholieke kerk. Het is ook niet zo gek dat het Katholicisme en de Maya-religie een manier hebben gevonden om samen door één deur te kunnen, zij zijn immers al meer dan vijfhonderd jaar tot elkaar veroordeeld. Voor het Protestantisme gaat dat niet op. Deze religie is pas sinds enige decennia in Guatemala te vinden. Wel slaat het Protestantisme enorm aan. In Santiago is, zoals ik hier boven al schreef, bijna de helft van de inwoners Protestant. Binnen het Protestantisme is er geen plaats voor aspecten uit de Maya-religie. Maar wil dat zeggen dat Protestantisme ook niet samen gaat met de Maya-identiteit? Ik denk het niet.
Volgens mij is er wel degelijk plek voor de Maya-identiteit binnen het Protestantisme. Zo wordt er veel Tzu’tujil gesproken en zitten de kerken vol met indígenas in traje. Als blijk van respect geven de Protestantse kinderen handkussen aan de ancianos. Respect is zeer belangrijk binnen de Maya-cultuur en het uitdragen hiervan draagt ook weer bij aan de Maya-identiteit. Bovenstaande past goed binnen de constructivistische benadering. In het constructivistisme worden veranderingen binnen de Maya-cultuur namelijk niet als cultuurverlies gezien, maar als nieuwe constructies van de Maya-identiteit. Het constructivisme is een belangrijke cultuurbenadering binnen dit onderzoek. Aanhangers van het constructivisme geloven dat cultuur keer op keer vernieuwd wordt en zien veranderingen binnen de Maya-cultuur dus niet als negatief. Binnen de essentialistische benadering is het onmogelijk voor te stellen dat Maya-identiteit samen kan gaan met het Protestantisme. Het essentialisme gaat namelijk uit van een continuïteit van de Maya-cultuur en een nieuwe religie past daar niet bij.
Maya-identiteit hoeft dus niet perse gekoppeld te zijn aan de traditionele Maya-cultuur. Maar geldt dit dan ook voor Maya-spiritualiteit? Hoeft deze spiritualiteit niet perse gekoppeld te zijn aan de traditionele Maya-religie? Volgens mij hoeft dit inderdaad niet en kan Maya-spiritualiteit ook binnen een Christelijke religie bestaan. Ook op dit punt sluit ik me aan bij het constructivisme. Doordat het constructivisme Maya-identiteit los ziet van de oude tradities, kan volgens hen Maya-identiteit prima samen gaan met een nieuwe religie als het Protestantisme. En als de Maya-identiteit hiermee samen kan gaan, kan de Maya-spiritualiteit, zijnde een onderdeel van deze identiteit, dat automatisch ook. Bovendien sluit een religie als het Protestantisme heel goed aan bij de Maya-cultuur. Zo biedt het Protestantisme oplossingen voor alcoholproblemen en een uitkomst bij geldgebrek. Als men geen geld heeft om bepaalde feesten volgens de costumbre te organiseren of geschenken te geven, dan houdt het voor de Protestanten gewoon op. Geld lenen vinden zij immers niet-correct. Dit zijn voorbeelden van aspecten uit het Protestantisme die enorm aanslaan bij de voornamelijk arme indígenas. Doordat ook andere religies, naast de traditionele Maya-religie, prima aan kunnen sluiten bij de Maya-cultuur en Maya-identiteit, denk ik dat ook Maya-spiritualiteit goed samen kan gaan met zo een andere religie.
Hoewel ik dus denk dat Maya-identiteit samen kan gaan met een andere religie dan de traditionele Maya-religie, ben ik het niet met Carol Smith eens wanneer zij suggereert dat Maya-identiteit zou kunnen blijven bestaan wanneer alle tradities verloren zouden gaan. Ik denk, net als Wilson, dat tradities wel een belangrijke invloed hebben op de Maya-identiteit. Zo noemde ik in deze thesis de verandering in bruidskleding een verlies van Maya-identiteit. Zodra een bruid geheel in het wit trouwt, verliest zij de spirituele waarde die verweven is met haar huipile. Mijns inziens is dit wel een afbraak van de Maya-identiteit.
Antwoord
Maya-spiritualiteit is zeker onderhevig aan veranderingen. Nu ik in de vorige paragraaf heb vastgesteld dat Maya-spiritualiteit niet perse gerelateerd hoeft te zijn aan de Maya-religie, zijn er dus eigenlijk drie vormen van Maya-spiritualiteit in Santiago te vinden. De Maya-spiritualiteit van de Maya-religieuzen, de Maya-spiritualiteit van de Katholieken en de Maya-spiritualiteit van de Protestanten. Wanneer ik dit generaliseer naar dé Maya-spiritualiteit van Santiago, denk ik dat het duidelijk is dat het gaat om een steeds veranderende en gevarieerde vorm van spiritualiteit. Maar welke is nu de veranderende rol van deze Maya-spiritualiteit in de samenleving van Santiago? Het is onmogelijk hier een sluitend antwoord op te geven. Wel is duidelijk dat de Maya-spiritualiteit heel belangrijk is in Santiago, vierennegentig procent van de bevolking is Christen en het merendeel van de overige zes procent is Maya-religieus. Daarnaast heb ik in deze thesis ook beschreven hoe deze spiritualiteit aan veranderingen onderhevig is. In de Pre-Columbiaanse tijd was er alleen de Maya-religie. Door de komst van de Spanjaarden werd het Katholicisme echter de meest beleden religie. Hierin zitten tot op de dag van vandaag veel aspecten van deze Maya-religie. Sinds een aantal decennia is het Protestantisme in opkomst en anno 2007 is bijna de helft van de inwoners van Santiago bekeerd tot deze religie. In de burgeroorlog tussen 1960 en 1996 was het zeer gevaarlijk de Maya-religie te belijden en was het vooral onder het regime van Ríos Montt het veiligst Protestant te zijn. Sinds de Vredesakkoorden is er echter een kleine opleving van de traditionele Maya-religie waar te nemen, en is het net zo veilig om Katholiek als Protestant te zijn. De steeds veranderende rollen van deze drie religies, hebben ook de spiritualiteit beïnvloed.
Nu rest mij nog de hoofdvraag; welke is de dynamiek die bestaat tussen die veranderende rol van Maya-spiritualiteit en de gebruiken rondom het huwelijk? Dat ook de gebruiken rondom het huwelijk aan verandering onderhevig zijn, heb ik uitvoerig in mijn empirische hoofdstukken beschreven. Deze twee dynamieken houden met elkaar verband. De veranderingen in Maya-spiritualiteit zie je terug in de gebruiken rondom het huwelijk. Zo is bijvoorbeeld met het Katholicisme de traditie om in de kerk te trouwen, ontstaan. En met de komst van het Protestantisme is het kerkelijk huwelijk binnen deze kerk ontstaan. De voorbereidingen op het huwelijk worden grotendeels nog volgens de costumbres van Santiago uitgevoerd. Hier heeft de veranderende spiritualiteit echter ook invloed op gehad. Zo hebben de Protestanten de alcoholhoudende geschenken geschrapt en wordt er ook op de feesten geen alcohol genuttigd. Zoals ik eerder al schreef, vieren de Protestanten sowieso lang niet alle voorgeschreven feesten, wanneer zij hier geen geld voor hebben. Het Katholicisme staat niet negatief tegenover een traditionele huwelijksceremonie naast het huwelijk in de kerk. Toch zijn er maar weinig Katholieken die zo een ceremonie houden. De Protestanten staan hier wel negatief tegenover, waardoor deze traditie onder de Protestanten niet meer voorkomt.
Naast het feit dat er bepaalde gebruiken rondom het Maya-huwelijk verloren zijn gegaan, of niet door de Christelijke religies worden geaccepteerd, zijn er ook heel veel nieuwe tradities bijgekomen. Voorbeelden hiervan zijn trouwringen, aras, lasso’s, papieren uitnodigingen, geschenken voor de uitzet van het echtpaar, black suits, witte bruidsjurken en sluiers. Het is voor mij niet precies duidelijk welke traditie waar vandaan komt. Wel duidelijk is dat ze niet vanuit de Maya-cultuur komen. Dit wil niet zeggen dat de Maya’s ze niet hebben kunnen incorporeren in hun cultuur, of dat ze vinden dat ze door incorporatie minder Maya zouden zijn. Zij kunnen deze nieuwe tradities wel incorporeren en dat doen ze ook. Maya-identiteit is mijns inziens nu eenmaal altijd aan verandering onderhevig. En dit geldt ook voor de Maya-spiritualiteit en de gebruiken rondom het huwelijk.